Polska położona jest w zlewniach trzech mórz: Morza Bałtyckiego (99,7 % powierzchni kraju), Morza Północnego (0,1 % powierzchni kraju) oraz Morza Czarnego (0,2 % powierzchni kraju) [Rocznik Statystyczny GUS "Ochrona środowiska 2012"]. Polską część zlewni Morza Bałtyckiego tworzą dwa dorzecza największych rzek: Wisły, o powierzchni 168,9 tys. km2 (co stanowi 54 % powierzchni kraju) i Odry, o powierzchni 106,0 tys. km2 (33,9 % powierzchni kraju), a także 5 dorzeczy mniejszych rzek: Ücker, Jarft, Świeżej, Pregoły i Niemna oraz zlewnie rzek wpadających bezpośrednio do Bałtyku (17,3 tys. km2, 5,5 % powierzchni kraju).
Do zlewni Morza Północnego należy polska część dorzecza Łaby (238 km2), zaś do zlewni Morza Czarnego polskie fragmenty dorzeczy Dunaju (385 km2) i Dniestru (233 km2).
Rysunek 1 Obszary dorzeczy w Polsce (źródło: www.kzgw.gov.pl)
Zlewnie rzek uchodzących bezpośrednio do Bałtyku podzielone zostały na dwa regiony i wraz z dorzeczami Odry (Świna, Dziwna, Rega, Parsęta, Radew, Czerwona
i Wieprza) oraz Wisły (Słupia, Łeba, Reda, Elbląg i Pasłęka) utworzyły tzw. obszary dorzeczy Odry i Wisły, będące głównymi jednostkami gospodarowania wodami.
Tabela 1 Obszary dorzeczy w Polsce. Źródło: materiały własne oraz „Analizy ekonomiczne korzystania z wód na obszarach dorzeczy w Polsce” (źródło: KZGW, Kraków, 2009)
L.p. |
Nazwa obszaru dorzecza |
Powierzchnia [km2] |
Ludność [tys.] |
1 |
obszar dorzecza Dniestru |
233 |
15,7 |
2 |
obszar dorzecza Dunaju |
385 |
31,7 |
3 |
obszar dorzecza Jarft |
212 |
5,4 |
4 |
obszar dorzecza Łaby |
238 |
18,8 |
5 |
obszar dorzecza Niemna |
2 515 |
122,5 |
6 |
obszar dorzecza Odry |
118 010 |
14 450,0 |
7 |
obszar dorzecza Pregoły |
7 522 |
517,3 |
8 |
obszar dorzecza Świeżej |
161 |
1,7 |
9 |
obszar dorzecza Ücker |
15 |
1,5 |
10 |
obszar dorzecza Wisły |
183 171 |
24 500,0 |
Zgodnie w wymaganiami dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiającej ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (tzw. Ramowa Dyrektywa Wodna), zdefiniowano w Polsce typy wód powierzchniowych [rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. 2011 nr 258 poz. 1549)], a następnie wyznaczono tzw. jednolite części wód, będące podstawową jednostką gospodarowania wodami. Każda z jednolitych części wód powierzchniowych scharakteryzowana jest m.in. poprzez typ, do którego przynależy.
Tabela 2 Jednolite części wód powierzchniowych w obszarach dorzeczy
Lp. |
Obszar |
Jednolite części wód |
|||
rzeki |
jeziora |
wody przybrzeżne |
wody przejściowe |
||
1 |
Wisły |
2660 |
481 |
6 |
5 |
2 |
Odry |
1734 |
420 |
4 |
4 |
3 |
Dniestru |
3 |
- |
- |
- |
4 |
Dunaju |
11 |
- |
- |
- |
5 |
Jarftu |
6 |
- |
- |
- |
6 |
Łaby |
8 |
- |
- |
- |
7 |
Niemena |
40 |
35 |
- |
- |
8 |
Pregoły |
120 |
101 |
- |
- |
9 |
Świeżej |
4 |
1 |
- |
- |
10 |
Ucker |
- |
- |
- |
- |
Suma |
4586 |
1038 |
10 |
9 |
Państwowy monitoring środowiska (PMŚ) został utworzony ustawą z dnia 10 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1355 z późniejszymi zmianami) w celu zapewnienia wiarygodnych informacji o stanie środowiska. W latach 90-tych, krótka definicja i cel PMŚ zawarte w ustawie o PIOŚ stanowiły jedyne ramy prawne dla funkcjonowania złożonego systemu pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska. Zadania realizowane w ramach systemu były określane w wieloletnich programach PMŚ, zatwierdzanych przez kierownictwo Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Pierwszy program obejmował lata 1992-1993, drugi 1994-1997, trzeci lata 1998 - 2002.
Po nowelizacji ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska w 2001 r. PMŚ realizowany był na podstawie: * wieloletnich programów państwowego monitoringu środowiska opracowanych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska i zatwierdzanych przez ministra właściwego do spraw środowiska, * wojewódzkich programów monitoringu opracowanych przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska i zatwierdzonych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska." Ostatnim programem PMŚ realizowanym w tej strukturze był program na lata 2016-2020.
Nowelizacja ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska z 2018 r. (ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 1479) zmieniła uwarunkowania realizacji zadań Państwowego Monitoringu Środowiska. W myśl nowych przepisów zasoby i zadania PMŚ realizowane do końca 2018 r. przez wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska zostały przeniesione do Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska i tym samym od 1 stycznia 2019 r. zadania PMŚ są realizowane wyłącznie przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (GIOŚ).
Zakres zadań państwowego monitoringu środowiska jest określany w wieloletnich strategicznych programach PMŚ opracowywanych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska i zatwierdzanych przez Ministra Klimatu oraz w wykonawczych programach PMŚ opracowywanych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska.
Obecnie obowiązujący Strategiczny Program PMŚ na lata 2020 - 2025 powstał na podstawie art. 4a ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 10 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska. Dokument ten obejmuje zadania wynikające z odrębnych ustaw, zobowiązań międzynarodowych oraz innych potrzeb wynikających ze strategii rozwoju oraz innych programów i dokumentów programowych.
Państwowy monitoring środowiska, według art. 23 ust. 1 ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska, jest systemem:
oraz
Publikacje: