|
2.
|
Ocena symptomów i przyczyn uszkodzeń drzew
Paweł Lech, Sławomir Ślusarski
W 2015 roku łącznie stwierdzono 39609
uszkodzeń drzew, które występowały na 28033
drzewach, (65,0% ocenianych drzew, o 2,5%
więcej niż w 2014 r.). Na 18538 drzewach
stwierdzono występowanie jednego
uszkodzenia, na 7414 drzewach – dwóch
uszkodzeń, a na 2081 drzewach – trzech. W
2015 r., w porównaniu do 2014 r., liczba
drzew z 1 uszkodzeniem wzrosła o około 4%, z
2 uszkodzeniami - o ponad 4,6%, a z 3
uszkodzeniami – poniżej 1,5%.
Nieuszkodzonych było łącznie 15104 drzew
(35,0% ocenianych drzew). Wśród gatunków
iglastych najwięcej drzew bez uszkodzeń
cechowało sosnę (44,7% drzew bez uszkodzeń),
zaś spośród gatunków liściastych – buka
(33,5). Najniższy udział drzew bez uszkodzeń
zanotowano wśród olszy i dębów (odpowiednio;
13,7% i 13,9% drzew).
Średnia liczby uszkodzeń przypadających na 1
drzewo (gatunki razem) wynosiła 0,91 i była
większa niż w 2014 r. (Tab. 4). Na drzewach
gatunków iglastych było przeciętnie poniżej
1 uszkodzenia, a na drzewach gatunków
liściastych – powyżej 1 uszkodzenia.
Najwięcej uszkodzeń na 1 drzewie występowało
na domieszkowych gatunkach liściastych i
dębach (ok. 1,30 uszk./drzewo), najmniej –
na domieszkowych gatunkach iglastych i
sosnach (odpowiednio: 0,62 i 0,71 uszk./drzewo).
Wraz z wiekiem u sosny, brzozy, olszy i
innych gatunków liściastych następował
wzrost liczby uszkodzeń na drzewie,
natomiast u świerka odnotowano nieznaczny
spadek tej wartości. W przypadku sosny,
brzozy, domieszkowych gatunków liściastych
oraz prawdopodobnie buka w okresie 2011-2015
następował potwierdzony statystycznie (test
Mann-Kendall’a) wzrost nasilenia
występowania uszkodzeń. W przypadku
pozostałych gatunków i grup gatunków drzew
stwierdzono albo stabilizację nasilenia
występowania uszkodzeń, albo brak trendu,
tzn., w kolejnych latach występował
naprzemiennie wzrost i spadek nasilenia
występowania uszkodzeń na drzewach.
|
Tabela
4.
Wskaźnik występowania uszkodzeń na
drzewach badanych gatunków w klasach
wieku (2015 r.) oraz trend zmian
wskaźnika występowania uszkodzeń na
jednym drzewie w latach 2011-2015
określony za pomocą testu
Mann-Kendall’a
|
Gatunki
|
Liczba uszkodzeń na 1
drzewie w przedziale wieku
(lata) |
Średnia liczba uszkodzeń na
drzewie w roku |
Trend |
|
21-40 |
41-60 |
61-80 |
>80 |
2015 |
2014 |
2013 |
2012 |
2011 |
|
Sosna |
0,56 |
0,66 |
0,70 |
0,83 |
0,71 |
0,67 |
0,62 |
0,57 |
0,55 |
W |
|
Świerk |
1,05 |
1,01 |
1,00 |
0,95 |
0,99 |
1,01 |
0,95 |
0,87 |
1,08 |
S |
|
Jodła |
0,64 |
1,03 |
0,69 |
1,20 |
0,97 |
0,95 |
0,98 |
0,86 |
0,65 |
N |
|
Inne iglaste |
0,26 |
0,78 |
0,67 |
0,64 |
0,62 |
0,56 |
0,57 |
0,64 |
0,73 |
S |
|
Dąb |
1,24 |
1,21 |
1,22 |
1,44 |
1,30 |
1,47 |
1,31 |
1,10 |
1,23 |
N |
|
Buk |
0,70 |
1,08 |
1,00 |
1,07 |
1,01 |
1,04 |
0,92 |
0,80 |
0,80 |
Pr W |
|
Brzoza |
0,95 |
1,13 |
1,25 |
1,53 |
1,15 |
1,13 |
0,94 |
0,81 |
0,78 |
W |
|
Olsza |
1,17 |
1,18 |
1,29 |
1,38 |
1,26 |
1,17 |
1,00 |
1,04 |
1,22 |
N |
|
Inne liściaste |
1,22 |
1,30 |
1,39 |
1,32 |
1,32 |
1,22 |
1,07 |
0,96 |
0,88 |
W |
|
Razem |
0,80 |
0,86 |
0,92 |
1,00 |
0,91 |
0,87 |
0,78 |
0,72 |
0,72 |
W |
W - wzrost, S - stabilizacja, N -
brak trendu, Pr W - prawdopodobnie
wzrost |
Zróżnicowanie pomiędzy krainami
przyrodniczo-leśnymi pod względem średniej
liczby uszkodzeń przypadającej na jedno
drzewo było w 2015 r. umiarkowane. Zawierało
się w przedziale od 0,67 w Krainie
Wielkopolsko-Pomorskiej do 1,19 w Krainie
Sudeckiej. W przypadku świerka oraz sosny
zróżnicowanie to było mniejsze, natomiast
dla domieszkowych gatunków iglastych i
monitorowanych gatunków liściastych –
większe, największe – w przypadku buka i
brzozy (różnica pomiędzy krainami > 1 uszk./drzewo).
Najwyższym nasileniem występowania uszkodzeń
na drzewach gatunków iglastych cechowały się
Krainy Małopolska i Mazowiecko-Podlaska, a
na drzewach gatunków liściastych – Kraina
Sudecka. W Sudetach odnotowano najwyższe
wartości średniej liczby uszkodzeń
występujących na 1 drzewie: dla brzozy
(1,94) i dębu (1,69), natomiast najniższe
nasilenie występowania uszkodzeń sosny (0,38
uszkodzenia/drzewo). W porównaniu do roku
poprzedniego, w 2015 odnotowano wzrost
średniej liczby uszkodzeń przypadających na
1 drzewo w 4 krainach oraz spadek – w 4.
Jedynie w Krainie Mazursko-Podlaskiej wzrost
nasilenia występowania uszkodzeń przekraczał
0,2 uszkodzenia/drzewo, w pozostałych
krainach odnotowane zmiany nasilenia
występowania uszkodzeń były nieznaczne (Tab.
6).
Pomiędzy regionalnymi dyrekcjami LP
zróżnicowanie średniej liczby uszkodzeń
przypadającej na jedno drzewo było większe
niż pomiędzy krainami przyrodniczo-leśnymi –
od 0,49 (RDPL Piła) do 1,48 (RDLP Krosno).
Mniejsza niż przeciętna dla całej Polski
liczba uszkodzeń na 1 drzewie (0,91
uszkodzenia/drzewo) wystąpiła w 10 rdLP
(Kraków Lublin.
|
Tabela
5.
Najczęściej występujące lokalizacje,
symptomy i czynniki sprawcze
uszkodzeń na drzewach badanych
gatunków - 2015 r.
|
Gatunki
|
Liczba uszkodzeń |
Najczęściej występująca
lokalizacja |
Najczęściej występujące
symptomy |
Najczęściej występujący
czynnik sprawczy |
|
miejsce |
liczba |
udział |
nazwa |
liczba |
udział |
nazwa |
liczba |
udział 2015 |
udział 2014 |
|
Sosna |
16049 |
Pień pomiędzy szyją
korzenia,
a koroną |
5606 |
34,9% |
Deformacja |
5227 |
32,5% |
Badane nie-zidentyfikowane |
6281 |
39,1% |
41,7% |
|
Świerk |
1935 |
829 |
42,8% |
Ubytek igieł |
514 |
26,5% |
633 |
32,7% |
36,8% |
|
Jodła |
973 |
339 |
34,8% |
Deformacja |
280 |
28,7% |
294 |
30,2% |
31,4% |
|
Inne iglaste |
303 |
116 |
38,2% |
Rany |
51 |
16,8% |
127 |
41,8% |
45,9% |
|
Dąb |
4072 |
Liście |
2431 |
59,7% |
Ubytek liści |
2042 |
50,1% |
1805 |
44,3% |
41,7% |
|
Buk |
1687 |
Pień pomiędzy szyją
korzenia,
a koroną |
621 |
36,8% |
508 |
30,1% |
Owady |
544 |
32,2% |
28,9% |
|
Brzoza |
4921 |
Liście |
2761 |
56,1% |
2554 |
51,9% |
2137 |
43,4% |
44,6% |
|
Olsza |
3254 |
2097 |
64,4% |
2118 |
65,0% |
1851 |
56,9% |
55,6% |
|
Inne liściaste |
3530 |
1746 |
49,5% |
1448 |
41,0% |
1337 |
37,9% |
36,4% |
|
Łącznie |
36724 |
Pień pomiędzy szyją
korzenia,
a koroną |
10859 |
29,6% |
Ubytek igieł/liści |
12585 |
34,3% |
Badane nie-zidentyfikowane |
11753 |
32,0% |
34,5% |
|
Olsztyn, Piła, Poznań, Szczecin, Szczecinek,
Toruń, Zielona Góra i Gdańsk), w pozostałych
rdLP oraz w parkach narodowych była wyższa.
W 5 rdLP (Białystok, Krosno, Łódź, Wrocław i
Warszawa) oraz w parkach narodowych wskaźnik
przekraczał wartość 1. W 9 rdLP w 2015 r. w
porównaniu do 2014 r. odnotowano wzrost
średniej liczby uszkodzeń występujących na 1
drzewie, zaś jedynie w 7 rdLP – spadek (Tab.
6). Największą średnią liczbą uszkodzeń na
jednym drzewie cechowały się sosny w RDLP
Białystok i Łódź (odpowiednio 1,01 i 0,99
uszkodzenia/drzewo), świerki w RDLP Krosno
(1,39 uszkodzenia/drzewo) oraz jodły w RDLP
Krosno i parkach narodowych (odpowiednio
1,71 i 1,53 uszkodzenia/drzewo). W przypadku
dębu we wszystkich rdLP średnia liczba
uszkodzeń na 1 drzewie była wysoka, w 13
rdLP i w parkach narodowych przekraczała
wartość 1, w tym w 2 rdLP (Krosno i Łódź) –
przekraczała wartość 2. Wśród buków
najwięcej uszkodzeń występujących na 1
drzewie stwierdzono w RDLP Krosno (1,88)
oraz w parkach narodowych (1,62
uszkodzenia/drzewo). W przypadku brzozy
najwięcej uszkodzeń na 1 drzewie
zarejestrowano w RDLP Katowice, Krosno i
Łódź – powyżej 1,5 uszkodzenia/drzewo, zaś w
przypadku olszy – w 6 RDLP odnotowano
wartości wskaźnika przekraczające 1,5
(Kraków, Krosno, Łódź, Toruń, Gdańsk i
Radom) w tym w RDLP Gdańsk – ponad 2
uszkodzenia/drzewo (Tab. 6).
|
Tabela
6.
Liczba uszkodzeń przypadająca na 1
drzewo danego gatunku w krainach
przyrodniczo-leśnych i RDLP – 2015
rok
|
Kraina przyrodniczo-leśna
RDLP
|
Średnio
KP-L RDLP |
Gatunki iglaste |
Gatunki liściaste |
|
2015 |
2014 |
Sosna |
Świerk |
Jodła |
Inne iglaste |
Dąb |
Buk |
Brzoza |
Olsza |
Inne liściaste |
|
Bałtycka |
0,804 |
0,861 |
0,541 |
0,862 |
0,000 |
0,626 |
1,302 |
0,723 |
1,144 |
1,389 |
1,197 |
|
Mazursko-Podlaska |
0,962 |
0,722 |
0,800 |
1,058 |
0,000 |
0,083 |
1,437 |
0,367 |
1,187 |
1,148 |
1,063 |
|
Wielkopolsko-Pomorska |
0,671 |
0,688 |
0,602 |
0,842 |
0,000 |
0,491 |
1,053 |
0,349 |
0,809 |
1,059 |
0,978 |
|
Mazowiecko-Podlaska |
0,967 |
0,895 |
0,874 |
1,036 |
0,000 |
1,346 |
1,183 |
0,333 |
1,012 |
1,153 |
1,270 |
|
Śląska |
0,912 |
0,957 |
0,504 |
0,872 |
0,000 |
0,377 |
1,443 |
1,011 |
1,479 |
1,232 |
1,642 |
|
Małopolska |
1,020 |
1,008 |
0,875 |
1,100 |
0,989 |
1,167 |
1,360 |
0,786 |
1,325 |
1,623 |
1,287 |
|
Sudecka |
1,193 |
1,220 |
0,375 |
0,988 |
0,538 |
0,178 |
1,691 |
0,841 |
1,944 |
1,737 |
1,445 |
|
Karpacka |
1,170 |
1,140 |
0,689 |
1,041 |
0,975 |
0,792 |
1,340 |
1,430 |
1,392 |
1,763 |
1,477 |
|
Białystok |
1,122 |
0,933 |
1,014 |
1,145 |
0,000 |
1,000 |
1,548 |
0,000 |
1,261 |
1,230 |
1,249 |
|
Katowice |
0,941 |
0,977 |
0,654 |
1,081 |
0,541 |
0,333 |
1,410 |
0,801 |
1,570 |
1,473 |
1,426 |
|
Kraków |
0,895 |
0,832 |
0,686 |
0,863 |
0,483 |
1,061 |
1,449 |
0,871 |
1,093 |
1,603 |
1,119 |
|
Krosno |
1,479 |
1,518 |
0,832 |
1,387 |
1,710 |
0,674 |
2,324 |
1,881 |
1,565 |
1,780 |
1,947 |
|
Lublin |
0,771 |
0,829 |
0,787 |
1,000 |
0,886 |
1,667 |
0,888 |
0,535 |
0,578 |
0,520 |
0,824 |
|
Łódź |
1,127 |
1,111 |
0,990 |
1,077 |
1,250 |
0,614 |
2,058 |
1,389 |
1,547 |
1,607 |
1,702 |
|
Olsztyn |
0,895 |
0,686 |
0,656 |
0,861 |
0,000 |
0,148 |
1,389 |
0,890 |
1,132 |
1,236 |
1,202 |
|
Piła |
0,492 |
0,497 |
0,416 |
0,706 |
0,000 |
0,067 |
0,970 |
0,000 |
0,899 |
1,364 |
0,625 |
|
Poznań |
0,624 |
0,705 |
0,530 |
0,167 |
0,000 |
0,769 |
0,774 |
0,250 |
0,908 |
0,816 |
0,918 |
|
Szczecin |
0,736 |
0,722 |
0,485 |
0,887 |
0,000 |
0,652 |
1,262 |
1,053 |
1,301 |
1,339 |
1,018 |
|
Szczecinek |
0,622 |
0,618 |
0,449 |
0,816 |
0,000 |
0,516 |
0,918 |
0,444 |
1,040 |
1,255 |
0,978 |
|
Toruń |
0,662 |
0,660 |
0,556 |
1,000 |
0,000 |
0,308 |
1,318 |
0,632 |
0,547 |
1,508 |
1,382 |
|
Wrocław |
1,026 |
1,054 |
0,526 |
0,981 |
0,538 |
0,272 |
1,553 |
0,672 |
1,495 |
1,129 |
1,429 |
|
Zielona Góra |
0,880 |
0,910 |
0,771 |
0,875 |
0,000 |
1,000 |
1,418 |
0,133 |
1,343 |
1,271 |
1,130 |
|
Gdańsk |
0,908 |
1,083 |
0,774 |
1,070 |
0,000 |
0,718 |
1,431 |
0,713 |
1,111 |
2,074 |
1,433 |
|
Radom |
0,998 |
0,930 |
0,831 |
1,265 |
1,042 |
4,000 |
1,228 |
0,733 |
1,128 |
1,705 |
1,540 |
|
Warszawa |
1,042 |
0,974 |
0,904 |
0,000 |
0,000 |
2,636 |
1,471 |
0,000 |
1,151 |
1,313 |
1,171 |
|
Parki Narodowe |
1,189 |
1,114 |
0,935 |
0,993 |
1,533 |
0,944 |
1,083 |
1,621 |
1,268 |
1,000 |
1,815 |
|
Na charakter występujących zagrożeń
wskazuje zestawienie najczęściej
stwierdzanych symptomów i lokalizacji
uszkodzeń zarejestrowanych dla danego drzewa
oraz związanych z nimi czynników sprawczych
(Tab. 5).
Organem, którego najczęściej dotyczyły
uszkodzenia na drzewach iglastych był pień
pomiędzy szyją korzeniową i koroną, a na
drzewach liściastych – liście.
Najczęściej identyfikowanym symptomem
uszkodzeń był ‘ubytek igieł/liści’ (34,3%
wszystkich uszkodzeń, od 26,5% u świerka do
65% u olszy). Jedynie w przypadku sosny i
jodły najczęściej występowały ‘deformacje’
(odpowiednio; 32,5% i 28,7%).
W dalszym ciągu wysoki jest odsetek drzew,
dla których pomimo wykonanej oceny nie udało
się określić czynnika sprawczego (32,0%),
jednak z roku na rok jest on coraz mniejszy,
w kolejnych latach pięciolecia wynosił: w
2011 r. – 38,4%, w 2012 r. – 36,8%, w 2013
r. – 35,7% i w 2014 r. – 34,5%. Było to
najczęściej występujące wskazanie w
przypadku gatunków iglastych (od 41,8%
uszkodzeń u domieszkowych gatunków iglastych
do 30,2% uszkodzeń u jodły). W przypadku
gatunków liściastych najczęściej wskazywanym
czynnikiem sprawczym były ‘owady’ (od
56,9% uszkodzeń u olszy do 32,2% uszkodzeń u
buków) – Tab. 5. Wśród owadów największym
udziałem charakteryzowały się foliofagi
(79,35%), które dominowały wśród uszkodzeń
wywołanych przez tę kategorie sprawców u
wszystkich gatunków liściastych. W przypadku
sosny i świerka przeważały kambiofagi (tzw.
szkodniki wtórne), zaś jodły – owady ssące.
W 2015 r. zarejestrowano 65,0% drzew z
uszkodzeniami. Najsilniej uszkodzonym
gatunkiem był dąb, najmniej uszkodzone -
domieszkowe gatunki iglaste. Najczęściej
identyfikowanym symptomem uszkodzeń był
‘ubytek igieł/liści’ (34,3% wszystkich
uszkodzeń, od 26,5% u świerka do 65% u
olszy). Jedynie w przypadku sosny i jodły
najczęściej występowały ‘deformacje’
(odpowiednio; 32,5% i 28,7%). Najczęściej
uszkadzanym organem drzew iglastych oraz
buka był pień pomiędzy szyją korzeniową i
podstawą korony, a gatunków liściastych,
poza bukiem – liście. Najczęściej
identyfikowanym symptomem uszkodzeń był
‘ubytek igieł/liści’ (34,3% wszystkich
uszkodzeń). Wśród zidentyfikowanych
czynników sprawczych najczęściej wskazywano
na „konkurencję i inne czynniki” (25,2%)
oraz „owady” (23,1%).
|
