Podsumowanie wyników badań

Pozostałości pestycydów chloroorganicznych i związków niechlorowych w glebach

Pestycydy chloroorganiczne (PCO) były przez kilka dziesięcioleci powszechnie stosowane w rolnictwie do zwalczania chorób i szkodników roślin. Preparaty pestycydowe zawierały m.in. DDT, γ-HCH (Lindan), Dieldrynę, Aldrynę, Endrynę, Heksachlorobenzen i inne. W naszym kraju powszechnie i w największych ilościach były stosowane preparaty zawierające γ-HCH (Lindan) z domieszką α-HCH i β-HCH, powstających w trakcie jego produkcji, oraz DDT (techniczny), który był mieszaniną m.in. 4,4’DDT, 2,4’DDT, 4,4’DDD, 4,4’DDE i innych związków. Od lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku, w Polsce obowiązuje zakaz używania PCO ze względu na ich dużą trwałość w środowisku, toksyczność oraz zdolność do akumulacji w łańcuchu pokarmowym człowieka i innych organizmów żywych. Pestycydy chloroorganiczne zostały zaliczone postanowieniem Konwencji Sztokholmskiej do grupy tzw. trwałych zanieczyszczeń organicznych (TZO).

Pestycydy związki niechlorowe są substancjami syntetycznymi stosowanymi w ochronie roślin uprawnych. Do tej grupy zanieczyszczeń zostały zaliczone: Atrazyna stosowana jako substancja czynna preparatów herbicydowych, Maneb wykorzystywany w fungicydach oraz substancje czynne insektycydów tj. Carbofuran i Carbaryl. Wysokie stężenia tych związków w glebach mogą wywoływać negatywne skutki w stosunku do organizmów żywych. Pestycydy związki niechlorowe są nietrwałe w środowisku glebowym, a czas ich połowicznego zaniku wynosi od 7 dni dla Manebu do 29 dni dla Atrazyny. Od 2007 r. obowiązuje w Polsce zakaz stosowania Atrazyny i Carbofuranu, a od 2009 r. również Carbarylu. Obecnie dopuszczony do stosowania w rolnictwie jest Maneb.

Badania pozostałości pestycydów chloroorganicznych w glebach, pobranych w 2015 r. na użytkach rolnych w Polsce nie wykazały przekroczenia dopuszczalnych stężeń (Dz.U. 2016, poz. 1395) dla α-HCH, β-HCH, γ-HCH, Aldryny, Dieldryny i Endryny– Rys. 1 Przekroczenia dopuszczalnych wartości stwierdzono w 14 próbkach dla DDT/DDD/DDE (Rys. 2), co stanowiło 6% całego zbioru danych – Rys. 1. Zakres zawartości tych związków powyżej dopuszczalnego limitu wahał się w granicach 0,13-0,48 mg*kg-1.

W glebach użytków rolnych Polski nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych zawartości pestycydów związków niechlorowych: Atrazyny, Carbarylu, Carbofuranu. W żadnej z analizowanych próbek nie stwierdzono obecności Manebu.

W roku 2020 nie wykonano badań pestycydów.

Spis treści
Zdjęcie 1) Procentowe udziały gleb w klasach zanieczyszczenia przez pestycydy chloroorganiczne. Zdjęcie 2) Przestrzenny rozkład gleb zakwalifikowanych do zanieczyszczonych i niezanieczyszczonych DDT/DDE/DDD wg klasyfikacji Rozporządzenia Ministra Środowiska (Dz.U. z 2016 r. poz.1395).

Pozostałości pestycydów chloroorganicznych i związków niechlorowych w glebach Jednostka Wartość Rok
199520002005201020152020
Pestycydy chloroorganiczne - DDT/DDE/DDD mg*kg-1 minimum n.o. n.o. n.o. n.o. 0,001 n.o.
maximum n.o. n.o. n.o. n.o. 0,485 n.o.
średnia n.o. n.o. n.o. n.o. 0,045 n.o.
mediana n.o. n.o. n.o. n.o. 0,025 n.o.
Pestycydy chloroorganiczne - aldrin mg*kg-1 minimum n.o. n.o. n.o. n.o. <0,001 n.o.
maximum n.o. n.o. n.o. n.o. 0,012 n.o.
średnia n.o. n.o. n.o. n.o. x n.o.
mediana n.o. n.o. n.o. n.o. <0,001 n.o.
Pestycydy chloroorganiczne - dieldrin mg*kg-1 minimum n.o. n.o. n.o. n.o. n.o. n.o.
maximum n.o. n.o. n.o. n.o. n.o. n.o.
średnia n.o. n.o. n.o. n.o. n.o. n.o.
mediana n.o. n.o. n.o. n.o. n.o. n.o.
Pestycydy chloroorganiczne - endrin mg*kg-1 minimum n.o. n.o. n.o. n.o. n.o. n.o.
maximum n.o. n.o. n.o. n.o. n.o. n.o.
średnia n.o. n.o. n.o. n.o. n.o. n.o.
mediana n.o. n.o. n.o. n.o. n.o. n.o.
Pestycydy chloroorganiczne - alfa-HCH mg*kg-1 minimum n.o. n.o. n.o. n.o. <0,001 n.o.
maximum n.o. n.o. n.o. n.o. 0,002 n.o.
średnia n.o. n.o. n.o. n.o. x n.o.
mediana n.o. n.o. n.o. n.o. <0,001 n.o.
Pestycydy chloroorganiczne - beta-HCH mg*kg-1 minimum n.o. n.o. n.o. n.o. <0,001 n.o.
maximum n.o. n.o. n.o. n.o. 0,009 n.o.
średnia n.o. n.o. n.o. n.o. x n.o.
mediana n.o. n.o. n.o. n.o. <0,001 n.o.
Pestycydy chloroorganiczne - gamma-HCH mg*kg-1 minimum n.o. n.o. n.o. n.o. <0,001 n.o.
maximum n.o. n.o. n.o. n.o. 0,007 n.o.
średnia n.o. n.o. n.o. n.o. x n.o.
mediana n.o. n.o. n.o. n.o. <0,001 n.o.
Pestycydy - zwiazki nie chlorowe - carbaryl mg*kg-1 minimum n.o. n.o. n.o. n.o. <0,001 n.o.
maximum n.o. n.o. n.o. n.o. 0,013 n.o.
średnia n.o. n.o. n.o. n.o. x n.o.
mediana n.o. n.o. n.o. n.o. <0,001 n.o.
Pestycydy - zwiazki nie chlorowe - carbofuran mg*kg-1 minimum n.o. n.o. n.o. n.o. <0,001 n.o.
maximum n.o. n.o. n.o. n.o. <0,001 n.o.
średnia n.o. n.o. n.o. n.o. x n.o.
mediana n.o. n.o. n.o. n.o. <0,001 n.o.
Pestycydy - zwiazki nie chlorowe - maneb mg*kg-1 minimum n.o. n.o. n.o. n.o. n.o. n.o.
maximum n.o. n.o. n.o. n.o. n.o. n.o.
średnia n.o. n.o. n.o. n.o. n.o. n.o.
mediana n.o. n.o. n.o. n.o. n.o. n.o.
Pestycydy - zwiazki nie chlorowe - atrazin mg*kg-1 minimum n.o. n.o. n.o. n.o. <0,001 n.o.
maximum n.o. n.o. n.o. n.o. 0,004 n.o.
średnia n.o. n.o. n.o. n.o. x n.o.
mediana n.o. n.o. n.o. n.o. <0,001 n.o.