DEFINICJA, CELE, ZADANIA

ORGANIZACJA

KALENDARIUM MONITORINGU    LASÓW

SIEĆ STAŁYCH POWIERZCHNI OBSERWACYJNYCH

PROGRAM i METODYKA BADAŃ

RAPORTY

PUBLIKACJE

KONTAKT

Stałe Powierzchnie Obserwacyjne I rzędu:

OBSERWACJE i POMIARY RAZ w ROKU

Obserwacje cech morfologicznych koron drzew próbnych:

-          defoliacja

-          odbarwienie

-          liczba roczników igliwia

-          wielkość liści lub igliwia

-          proporcje przyrostu pędów

-          intensywność obradzania nasion

-          intensywność kwitnienia]

-          typ przerzedzenia korony

-          udział martwych gałęzi

Pomiary dendrometryczne:

-          pomiar pierśnic drzew o pierśnicy powyżej 7 cm

Identyfikacja symptomów uszkodzeń ich lokalizacji, zasięgu i wskazaniu przyczyn uszkodzeń:

-          Opis symptomów uszkodzeń ich lokalizacja i możliwie dokładne wskazanie przyczyn uszkodzeń.

-          Specyfikacja uszkodzenia (dokładne określenie miejsca uszkodzenia) oraz jego lokalizacja w obrębie korony, oparta jest na systemie kodów. Istnieje możliwość wpisania 3 rodzajów uszkodzeń, kolejność wg rozległości danego uszkodzenia.

Stałe Powierzchnie Obserwacyjne II rzędu:

POMIARY i OBSERWACJE TAKIE JAK NA SPO I RZĘDU, PONADTO

Obserwacje i pomiary periodyczne

-          analizy składu chemicznego igliwia lub liści ( co 4 lata)

-          ocena różnorodności gatunkowej runa leśnego (co 5 lat)

-          określenie intensywności i przeżywalności odnowień naturalnych (co 5 lat)

-          pomiar miąższości i przyrostu miąższości drzewostanów (co 5 lat)

Obserwacje i pomiary nieperiodyczne

-          badania glebowe - właściwości chemiczne, typologia gleb, skład granulometryczny, właściwości fizyczne

Stałe Powierzchnie Obserwacyjne Monitoringu Intensywnego:

POMIARY i OBSERWACJE TAKIE JAK NA SPO I i II RZĘDU, PONADTO

Obserwacje i pomiary w cyklu miesięcznym

-          badania ilościowe i jakościowe opadów podkoronowych

-          badania ilościowe i jakościowe roztworów glebowych

-          badania ilościowe i jakościowe opadu na otwartej przestrzeni

-          badania jakości powietrza SO₂, NO₂

Pomiary ciągłe

-          pomiary parametrów meteorologicznych

Na powierzchniach obserwacyjnych przeprowadzano ocenę stanu zdrowotnego drzew w oparciu o szereg cech morfologicznych korony. Szczególną uwagę przywiązywano do szacunków defoliacji i odbarwienia aparatu asymilacyjnego, które przeprowadzono w 5% odstopniowaniu. Na 5% powierzchni kontrolna grupa obserwatorów przeprowadziła powtórne szacunki defoliacji. Zebrane wyniki posłużyły do porównania zgodności szacunków defoliacji wykonanych przez taksatorów oraz przez grupę kontrolną.

Wyniki szacowania defoliacji i odbarwień pogrupowano łącznie i wg gatunków w klasy:

klasa 0 - od 0 do 10%· - bez defoliacji]

klasa 1 - od 11 do 25% - lekka defoliacja (poziom ostrzegawczy)

klasa 2 - od 26 do 60% - średnia defoliacja

klasa 3 - powyżej 60% - silna defoliacja

klasa 4 - drzewa martwe

oraz grupy klas: klasy 1-3, klasy 2-3, klasy 2-4 i klasy 3-4. Powyższy podział obowiązuje w Międzynarodowym Programie Wpływu Zanieczyszczeń na Lasy - ICP Forests (Manual..., 1994).

Wyniki szacowania defoliacji i odbarwień zestawiono także w równych przedziałach 10-cio procentowych dzieląc cały zakres zmienności od 0 do 100% na 10 przedziałów.

Ponadto wyróżniono klasy uszkodzeń drzewostanów przyjmując, że klasa uszkodzenia stanowi kombinację klasy defoliacji i klasy odbarwienia wg schematu:

klasa odbarwienia

klasa 0 1 2 3 4

defoliacji klasa uszkodzenia

0 0 0 1 2

1 1 1 2 2

2 2 2 3 3

3 3 3 3 3

4 4

gdzie: 0 - klasa bez uszkodzeń

1 - klasa ostrzegawcza

2 - klasa lekkich i średnich uszkodzeń

3 - klasa dużych uszkodzeń

4 - drzewa martwe

Obserwacje drzew próbnych obejmują poniższe cechy morfologiczne koron drzew.

- Stanowisko biosocjalne:

1 - drzewa górujące

2 - drzewa panujące

3 - drzewa współpanujące

4 - drzewa opanowane

5 - drzewa przygłuszone.

W roku założenia powierzchni wszystkie drzewa muszą być zaliczone do I-III klasy Krafta. W kolejnych latach niektóre z drzew mogą zmienić swoje stanowisko biosocjalne.

Istotnym elementem oceny drzew próbnych jest opis symptomów uszkodzeń, ich lokalizacja, rozmiar i możliwie dokładne wskazanie przyczyn. Ocenę symptomów uszkodzeń oparto na systemie kodów - zestawienia poniżej. Istnieje możliwość wpisania 3 rodzajów uszkodzeń, odnoszących się do jednego drzewa, kolejność wg rozległości danego uszkodzenia.

Na 12 SPO MI (monitoring intensywny), wykonuje się pomiary depozytu całkowitego, jakości powietrza metodą pasywną, opadów podkoronowych i roztworów glebowych. W pobliżu tych powierzchni funkcjonują automatyczne stacje pomiarowe rejestrujące lokalne warunki meteorologiczne, dokonują ciągłych pomiarów następujących parametrów: temperatura powietrza [°C] na wysokości 2 m i 0,5 m oraz przy gruncie (na wysokości 5 cm), temperatura gleby [°C] na głębokości 5 cm, 10 cm, 20 cm i 50 cm, wilgotność względna powietrza [%] na wysokości 2 m, wilgotność gleby [dm³/m³], promieniowanie [W/m²] (całkowite i UVB), prędkość wiatru [m/s], kierunek wiatru [°], opad atmosferyczny [mm]. Powierzchnie monitoringu intensywnego są jednocześnie powierzchniami II rzędu, w związku z czym wykonywane są na nich również wszystkie pomiary i obserwacje wykonywane na SPO II rzędu.

W każdej z 12 SPO MI rzędu zlokalizowano punkty pomiarowe, na których wykonuje się pomiary depozytu jonów zawartych w opadzie atmosferycznym oraz zanieczyszczeń gazowych. Punkty pomiarowe zlokalizowane są na terenach leśnych, ale w miejscach oddalonych od ściany lasu o co najmniej 50 m. Maksymalna odległość punktu od powierzchni, do której punkt jest przypisany w zasadzie nie przekracza 6 km. Wyposażenie punktów składa się z oprzyrządowania do gromadzenia prób opadów atmosferycznych i adsorpcji gazów z powietrza. Oprzyrządowanie punktu pomiarowego znajduje się na wysokości ok. 3 m nad powierzchnią gruntu.

Opad atmosferyczny w okresie zimowym zbierany jest do otwartych pojemników plastikowych o pojemności 10 litrów i średnicy 25 cm. W okresie letnim eksponowane są kolektory plastikowe o pojemności 3 litrów, wyposażone w lejek i sitko o średnicy 15 cm. Kolektory są umieszczone w obudowie styropianowej stanowiącej ochronę przed wysoką temperaturą i światłem. Ze względu na zróżnicowane warunki klimatyczne okres eksponowania oprzyrządowania letniego w poszczególnych krainach przyrodniczo-leśnych jest różny. W krainach Polski zachodniej i centralnej obejmuje miesiące kwiecień - listopad, a w krainach Polski północno-wschodniej i południowej miesiące: maj - październik. Zarówno w okresie zimowym jak i letnim kolektory wymieniane są co miesiąc.

Okres ekspozycji próbników służących do oznaczania stężeń zanieczyszczeń gazowych wynosi 30 ± 2 dni. Próbniki wymieniane są w ostatnim lub w pierwszym dniu każdego miesiąca, następnie po zabezpieczeniu możliwie jak najszybciej dostarczane do laboratorium analitycznego. Wymiany próbników dokonują osoby po uprzednim przeszkoleniu.

Laboratorium Chemii Środowiska Przyrodniczego IBL w Sękocinie przygotowuje próbniki do ekspozycji oraz dokonuje analiz chemicznych próbników zdjętych po ekspozycji.

Nadzór nad prawidłowym funkcjonowaniem sieci pomiarowej, zabezpieczenie oprzyrządowania dla zapewnienia ciągłości obserwacji, oraz opracowywanie wyników uzyskanych z punktów pomiaru depozytu zanieczyszczeń, należy do zadań Zakładu Zarządzania Zasobami Leśnymi IBL.

W programie monitoringu depozytu zanieczyszczeń na stałych powierzchniach obserwacyjnych II rzędu znajdują się następujące pomiary:

Badania opadów podkoronowych i roztworów glebowych prowadzone są na ogrodzonej części 12 stałych powierzchniach obserwacyjnych MI (o wymiarach ok. 30 m x 50 m). Zainstalowano tam pojemniki do zbierania opadów podkoronowych, założono kołnierze do zbierania wód spływających po pniach drzew( na 2 pow. z drzewostanem bukowym) oraz zainstalowano lizymetry ciśnieniowe do pobierania wód glebowych.

Pojemniki do zbierania opadów podkoronowych ustawiono na jednej z przekątnych ogrodzonej części powierzchni, w piętnastu punktach rozmieszczonych równomiernie, na wysokości 1 m nad terenem. Pojedynczy pojemnik składa się z 1-litrowej polietylenowej butelki (osłoniętej folią aluminiową) oraz z lejka. W okresach, gdy w opadach przeważają opady śniegu, pojemniki te wymieniane są na plastykowe wiaderka wyłożone torbami foliowymi. Opady podkoronowe zbiera się w okresach miesięcznych, tzn. od 1 do ostatniego dnia miesiąca.

Na drugiej przekątnej powierzchni badawczej (prostopadłej do przekątnej z pojemnikami na opady podkoronowe), w równych odstępach, w 10 miejscach zainstalowano po 2 lizymetry - jeden na 25 i jeden na 50 cm głębokości. Razem założono więc 20 lizymetrów: po 10 szt. na głębokości 25 i 50 cm. Zastosowano lizymetry teflonowe (firmy PRENART) połączone z 1-litrowymi szklanymi butlami za pomocą rurek polietylenowych. Butle gromadzące wody z lizymetrów zamknięto w koszach z tworzywa, zakopanych równo z powierzchnią gleby (10 koszy po 2 butle). W butlach, 2 razy w miesiącu (przed upływem połowy i pod koniec każdego miesiąca), co najmniej na trzy doby wykonuje się podciśnienie o wartości ok. 700 mBarów (ok. 0,7 atm).

Po przewiezieniu z lasu do laboratorium pojemników z opadami podkoronowymi oraz butli z wodami glebowymi na wstępie określa się ilość wody, jej przewodność elektrolityczną oraz odczyn, a następnie przekazuje się próby do szczegółowych analiz chemicznych. W próbkach każdej z wód wykonuje się następujące oznaczenia:

• Metodą chromatografii jonowej: chlorki Cl^-, azotany NO₃^-, ortofosforany PO₄^3- oraz siarczany SO₄^2- (zgodnie z normą PN-EN ISO 10304-1: 2001), jony amonowe NH₄⁺ (zgodnie z normą PN-EN ISO 14911: 2002)

• Metodą ICP: Ca, Mg, Na, K, Fe, Al, Mn, Zn, Cu, Cd i Pb (zgodnie z normą PN-EN ISO 11885: 2001).