STRONA GŁÓWNA  :  RAPORT 2019  :  RAPORTY

 

 

I.

Program monitoringu lasów

1.

Program monitoringu lasów w 2019 roku

II.

Monitoring lasów na stałych powierzchniach obserwacyjnych I rzędu

2.

Ocena poziomu zdrowotnego monitorowanych gatunków drzew w 2019 r. oraz w pięcioleciu 2015-2019

3.

Ocena uszkodzeń monitorowanych gatunków drzew w 2019 r.

4.

Charakterystyka warunków pogodowych i ich wpływ na zdrowotność drzewostanów w latach 2015-2019

5.

Warunki wodne gleby na terenach leśnych Polski w 2019 r.

6.

Stałe powierzchnie obserwacyjne monitoringu lasów na obszarach Natura 2000

III.

Monitoring lasów na stałych powierzchniach obserwacyjnych II rzędu

7.

Pomiary dendrometryczne, ocena zasobów i przyrostów

8.

Florystyczne i ekologiczne zmiany charakteru runa

9.

Ocena wpływu eutofizacji i zakwaszania na występowanie porostów i mszaków

10.

Charakterystyka odnowienia naturalnego

IV.

Badania na stałych powierzchniach obserwacyjnych monitoringu intensywnego

11.

Dynamika parametrów meteorologicznych w 2019 r.

12.

 

Poziom stężenia NO2 i SO2 w powietrzu na terenach leśnych

Anna Kowalska

 

W zakres badań jakości powietrza na SPO MI wchodzą oznaczenia stężeń głównych zanieczyszczeń gazowych: dwutlenku siarki i dwutlenku azotu metodą pasywną z użyciem próbników dyfuzyjnych typu Amaya, z trietanoloaminą jako substancją aktywną (Krochmal i Kalina 1997a, 1997b).


12.1.

 

Dwutlenek siarki

 

Niskie średnie roczne stężenia dwutlenku siarki (poniżej 1 μg m-3) występowały, podobnie jak w latach ubiegłych, w nadleśnictwach zlokalizowanych w północno-wschodniej Polsce (Strzałowo, Białowieża, Suwałki). Również w Gdańsku, po niewielkim wzroście w roku 2018, stężenie SO2 spadło ponownie poniżej 1 μg m-3. W Szklarskiej Porębie, Chojnowie, Kruczu, Piwnicznej, Łącku i Krotoszynie stężenia mieściły się w zakresie od 1,2 do 1,4 μg m-3. Istotnie wyższe niż w czterech wymienionych na początku nadleśnictwach średnie roczne stężenia notowano w nadleśnictwach Zawadzkie i Bircza, odpowiednio: 1,7 μg m-3 i 2,1 μg m-3 (p≤0,05, test Kruskala-Wallisa z wielokrotnym porównaniem średnich rang).

Niskie stężenia SO2 w nadleśnictwach północnej i północno-wschodniej Polski wynikają m.in. z warunków demograficznych i stopnia uprzemysłowienia regionów. Województwa podlaskie i warmińsko-mazurskie mają najniższą w kraju gęstość zaludnienia oraz najniższą emisję gazowych zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych dla jakości powietrza (Rocznik Statystyczny Województw 2019), co znajduje odzwierciedlenie w jakości powietrza w lasach.

Średnie miesięczne stężenia SO2 mieściły się w przedziale 0,3–4,2 μg m-3. Rozkład stężeń w kolejnych miesiącach roku zatraca cechy charakterystyczne dla lat poprzednich, czyli różnice stężeń między okresem zimowym a letnim. W okresie zimowym podwyższone stężenia SO2 występowały naprzemiennie z okresami stężeń niskich, zbliżonych wartościami do najcieplejszych miesięcy letnich.

 

W 2019 r. średnie roczne stężenia SO2 stanowiły od 65% do 120% wartości notowanych w roku 2018. Spadki stężeń zanotowano na dziewięciu z dwunastu SPO MI.

Poziom dopuszczalny SO2 w powietrzu określony Rozporządzeniem Ministra Środowiska (Dz.U. z dn. 18 września 2012, poz. 1031) dla roku kalendarzowego i pory zimowej (okres od 1 października do 31 marca) ze względu na ochronę roślin wynosi 20 μg m-3. Średnie roczne stężenia SO2 na badanych powierzchniach zawierały się w przedziale od 0,8 μg m-3 do 2,1 μg m-3, tj. od 4% do 10% wartości dopuszczalnej. W porze zimowej zakres stężeń wynosił od 0,8 μg m-3 do 2,7 μg m-3, tj. od 4% do 13% wartości dopuszczalnej. Nie stwierdzono zatem stężeń stwarzających bezpośrednie zagrożenie dla ochrony roślin.

Podobnie jak w latach ubiegłych niskie średnie roczne stężenia SO2 (poniżej 1 μg m-3) występowały w nadleśnictwach północno-wschodniej Polski (Strzałowo, Białowieża, Suwałki i Gdańsk), najwyższe (2,1 μg m-3) – zanotowano w Birczy.


12.2.

 

Dwutlenek azotu

 

Powierzchnie SPO MI istotnie różniły się pod względem stężeń NO2 w powietrzu. Szereg istotnych różnic wystąpiło pomiędzy stężeniami NO2 w grupie powierzchni o wysokim zanieczyszczeniu tlenkami azotu: Chojnowie, Łącku, Zawadzkiem i Krotoszynie (od 7,3 do 10,7 μg m-3), a stężeniami na powierzchniach zlokalizowanych w rejonach północno-wschodnich (Strzałowo, Białowieża, Gdańsk, Suwałki) i w górach (Piwniczna, Bircza, Szklarska Poręba), gdzie zanieczyszczenia były niższe (od 3,3 do 6,6 μg m-3).

Wysoki poziom stężeń NO2 na powierzchniach jest związany z ich lokalizacją w pobliżu źródeł zanieczyszczenia. Powierzchnia w Chojnowie jest zlokalizowana w odległości 20 km od aglomeracji warszawskiej; powierzchnia w Łącku − w odległości 5 km od Płocka, dużego ośrodka przemysłu rafineryjnego; powierzchnia w Zawadzkiem − na Górnym Śląsku, w rejonie o największej w skali kraju gęstości zaludnienia oraz wysokiej urbanizacji i uprzemysłowieniu, natomiast powierzchnia w Krotoszynie – w Wielkopolsce, regionie o najwyższym zużyciu mineralnych nawozów azotowych w przeliczeniu na hektar (Rocznik Statystyczny Rolnictwa GUS 2019).

Średnie miesięczne stężenia dwutlenku azotu wahały się w granicach od 1,6 μg m-3 do 16,0 μg m-3 i wykazywały wyraźną sezonowość. Na licznych powierzchniach obserwowano istotną (p≤0,05) ujemną zależność stężenia NO2 i temperatury: ze spadkiem temperatury wzrastało średnie miesięczne stężenie NO2.

Najwyższe miesięczne stężenie NO2 zanotowano w grudniu w Łącku (16,0 μg m-3 m-c-1), niewiele niższe w październiku w Łącku i Chojnowie oraz w listopadzie w Zawadzkiem (15,1 – 15,2 μg m-3 m-c-1). Stężenia niższe niż 3 μg m-3 m-c-1 występowały w latem między kwietniem a wrześniem (z wyjątkiem lipca) w Strzałowie i Białowieży (północno-wschodnia Polska) oraz między majem a wrześniem (z wyjątkiem kilku wyników) w Piwnicznej, Birczy i Szklarskiej Porębie (południowa Polska, rejony górskie).

 

W 2019 r. na wszystkich powierzchniach, z wyjątkiem Strzałowa, średnie roczne stężenia NO2 były niższe i stanowiły od 76% do 98% (w Strzałowie 105%) wartości notowanych w 2018 r. Nadal jednak na wszystkich powierzchniach, z wyjątkiem Gdańska, średnie stężenia były wyższe niż w roku 2017.

Dopuszczalny poziom tlenków azotu w powietrzu określony Rozporządzeniem Ministra Środowiska (Dz.U. z dn. 18 września 2012, poz. 1031) dla roku kalendarzowego ze względu na ochronę roślin wynosi 30 μg m-3. W 2019 r. średnie stężenia NO2 wynosiły od 3,3 μg m-3 do 10,7 μg m-3, tj. odpowiednio od 11% do 36% wartości dopuszczalnej. Nie stwierdzono zatem, podobnie jak w przypadku dwutlenku siarki, stężeń stwarzających bezpośrednie zagrożenie dla ochrony roślin.

Podobnie jak w latach ubiegłych, wysokie średnie roczne stężenia NO2 notowano w rejonach Polski centralnej (w Chojnowie i Łącku), na południu (w Zawadzkiem) oraz na zachodzie kraju (w Krotoszynie), odpowiednio: 10,7, 8,5, 7,7 i 7,3 μg m-3. W pozostałych lokalizacjach średnie rocznie stężenia NO2 były niższe (od 3,3 do 6,6 μg m-3b).


12.3.

 

Depozycja gazowych związków siarki i azotu

 

Na podstawie średnich stężeń rocznych i sezonowych oszacowano ładunek N i S, jaki był deponowany na SPO MI w 2019 r. – zastosowano metody szacowania wg Thimonier i in. (2005) i Rihm (1996).

Gazowa depozycja siarki była najniższa (od 1,0 do 1,1 kg S ha-1 rok-1) w nadleśnictwach północno-wschodniej Polski (w Strzałowie, Białowieży, Suwałkach i Gdańsku). W centralnej części kraju (w Chojnowie) oraz w Sudetach (w Szklarskiej Porębie) wynosiła 1,5 kg S ha-1 rok-1, w Wielkopolsce (w Kruczu i Krotoszynie) oraz w Łącku i w Piwnicznej – od 1,6 do 1,8 kg S ha-1 rok-1, w Zawadzkiem –2,2 kg S ha-1 rok-1, a w Birczy – 2,6 kg S ha-1 rok-1 (ryc. 24).

 

 

Rys. 24 Szacunkowy roczny depozyt azotu w formie NO2 i siarki w formie SO2 na powierzchniach monitoringu intensywnego w 2019 roku.

 

 

Najmniejszą depozycję azotu (około 1,1 kg N ha-1 rok-1) odnotowano w Birczy, w rejonie podkarpackim. Niskie ilości (od 1,3 do 1,5 kg N ha-1 rok-1) zostały zdeponowane w Białowieży, Gdańsku i Strzałowie (północna i północno-wschodnia część kraju), w Piwnicznej (Karpaty) oraz w Szklarskiej Porębie (Sudety). Pośrednie ilości (od 1,8 do 2,5 kg N ha-1 rok-1) otrzymały powierzchnie w Suwałkach, Krotoszynie, Łącku i Kruczu. Wysoką depozycję odnotowano w Zawadzkiem ( 3,0 kg N ha-1 rok-1,, a najwyższą – w Chojnowie (4,1 kg N ha-1 rok-1) (ryc. 24).

Na badanych powierzchniach od 59% do 72% depozycji azotu oraz od 47% do 64% depozycji siarki przypadało na okres zimowy.

 

Łączna depozycja siarki i azotu z atmosfery była niska w nadleśnictwach Polski północnej i północno-wschodniej: w Białowieży, Gdańsku, Strzałowie i Suwałkach (2,4–3,0 kg N+S ha-1 rok-1). Powierzchnie zlokalizowane w górach i na pogórzu: w Szklarskiej Porębie, Piwnicznej i Birczy wyróżniały się niewiele wyższymi wartościami sumarycznej depozycji (3,0–3,7 kg N+S ha-1 rok-1). W Wielkopolsce (w Krotoszynie i Kruczu) oraz na Mazowszu (w Łącku) obciążenie sumarycznym ładunkiem zanieczyszczeń gazowych było pośrednie (4,0–4,2 kg N+S ha-1). Najbardziej obciążone zanieczyszczeniami z powietrza były powierzchnie w Chojnowie i Zawadzkiem, w 2019 r. depozycja wynosiła tam: 5,6 i 5,2 kg N+S ha-1.

Prognozy wskazują, że w Polsce centralnej, w rejonach o wysokiej depozycji gazowych zanieczyszczeń powietrza, zagrożenie dla ekosystemów ze strony SO2 i NO2 będzie się utrzymywać, nawet po wdrożeniu ustaleń zrewidowanego Protokołu z Göteborga (Slootweg i in. 2014).

 

Tabela 7. Depozyt roczny [kg·ha-1] (bez RWO) wniesiony z opadami na SPO MI w 2018 roku.

Nadleśnictwo

Strzało-wo

Biało-wieża

Krucz

Chojnów

Zawa-dzkie

Suwałki

Szkl. Poręba

Piwniczna

Krotoszyn

Łąck

Gdańsk

Bircza

Gatunek

Sosna

Świerk

Dąb

Buk

Opad [mm]

582

469

477

530

492

548

839

624

484

468

554

741

H+

0,024

0,015

0,019

0,010

0,054

0,07

0,052

0,054

0,010

0,015

0,0028

0,061

Cl-

1,88

1,62

3,03

3,03

2,32

2,51

5,52

2,43

2,90

3,15

7,35

2,24

N-NO3-

2,25

2,51

2,63

2,66

3,64

2,58

3,02

1,91

3,50

2,40

3,94

3,64

S-SO42-

1,88

1,89

2,52

2,71

2,91

2,24

3,29

2,74

2,88

2,70

2,25

3,98

N-NH4+

3,34

2,71

4,75

4,76

3,27

4,24

3,95

1,58

5,33

3,80

2,92

4,03

Ca

2,28

3,30

4,06

4,86

3,29

4,39

3,17

3,22

3,36

3,87

3,94

4,99

Mg

0,41

0,50

0,60

0,56

0,50

0,69

0,53

0,50

0,56

0,53

0,76

0,62

Na

1,43

1,25

2,01

1,91

1,71

1,67

4,15

1,96

2,35

1,88

4,51

1,69

K

0,96

1,17

1,29

2,16

1,10

1,14

1,76

1,38

1,94

1,65

2,33

1,53

Fe

0,031

0,023

0,021

0,031

0,033

0,027

0,057

0,045

0,030

0,023

0,040

0,056

Al

0,032

0,027

0,028

0,020

0,054

0,019

0,035

0,037

0,027

0,020

0,037

0,044

Mn

0,044

0,043

0,050

0,024

0,063

0,025

0,041

0,066

0,046

0,059

0,079

0,041

Cd

0,001

0,001

0,001

0,001

0,001

0,001

0,002

0,001

0,001

0,001

0,001

0,001

Cu

0,019

0,016

0,017

0,023

0,015

0,021

0,029

0,019

0,018

0,018

0,029

0,029

Pb

0,018

0,011

0,009

0,010

0,016

0,012

0,021

0,024

0,012

0,009

0,014

0,013

Zn

0,093

0,094

0,087

0,087

0,110

0,109

0,147

0,110

0,085

0,078

0,134

0,118

RWO

22,6

9,1

8,5

10,2

8,7

11,1

13,6

10,8

10,6

9,5

10,7

12,2

Ntot

7,0

6,2

8,5

8,8

7,9

8,1

9,5

4,8

10,2

7,2

7,8

9,1

Depozyt roczny

16,1

16,2

22,2

24,2

20,1

21,0

28,3

17,4

24,4

21,2

29,3

24,5

RWO – rozpuszczony węgiel organiczny, Ntot – azot całkowity


 

13.

Wielkość depozytu wnoszonego z opadami atmosferycznymi na terenach leśnych

 

13.1

Skład chemiczny opadów - przewodność i stężenie składników

13.2

Depozycja roczna składników w opadach

13.3

Właściwości kwasowo-zasadowe opadów na otwartej przestrzeni

14.

Opady podkorowe oraz roztwory glebowe na terenach leśnych

 

14.1

Opady podkorowe

14.2

Spływ po pniu w drzewostanach bukowych

14.3

Roztwory glebowe

15.

Zmiany stężeń zanieczyszczeń gazowych, depozycji oraz składu roztworów glebowych po roku 2010

 

Literatura

 

 

 

 

STRONA GŁÓWNA  :  RAPORT 2019  :  RAPORTY