|
2.
|
Ocena symptomów i przyczyn uszkodzeń drzew
Paweł Lech, Sławomir Ślusarski
W 2016 roku łącznie na wszystkich
powierzchniach SPO I rzędu stwierdzono
38 850 uszkodzeń drzew, które występowały na
26 692 drzewach (66,7% ocenianych drzew, o
1,7 punktu procentowego więcej niż w 2015
r.). Na 16 943 drzewach stwierdzono
występowanie jednego uszkodzenia, na 7373
drzewach – dwóch uszkodzeń, a na 2 387
drzewach – trzech. Nieuszkodzonych było
łącznie 13 325 drzew (33,3% ocenianych
drzew). Wśród gatunków iglastych najwięcej
drzew bez uszkodzeń cechowało sosnę (43,3%
drzew bez uszkodzeń), zaś spośród gatunków
liściastych – buka (32,8%). Najniższy udział
drzew bez uszkodzeń zanotowano wśród
gatunków iglastych u świerka (25,5% drzew),
natomiast wśród gatunków liściastych – u
olszy (10,9% drzew).
|
Tabela
5.
Wskaźnik występowania uszkodzeń na
drzewach badanych gatunków w klasach
wieku (2016 r.) oraz trend zmian
wskaźnika występowania uszkodzeń na
jednym drzewie w latach 2012-2016
określony za pomocą testu
Mann-Kendalla
|
Gatunki
|
Liczba uszkodzeń na 1
drzewie
w 2016r. w zależności od
wieku drzew |
Średnia liczba uszkodzeń na
jednym drzewie
w kolejnych latach
pięciolecia 2012-2016 |
Trend |
|
21-40 |
41-60 |
61-80 |
>80 |
2012 |
2013 |
2014 |
2015 |
2016 |
|
Sosna |
0,57 |
0,69 |
0,74 |
0,87 |
0,57 |
0,62 |
0,67 |
0,71 |
0,74 |
W |
|
Świerk |
1,11 |
1,03 |
1,04 |
1,00 |
0,87 |
0,95 |
1,01 |
0,99 |
1,04 |
W |
|
Jodła |
0,67 |
1,01 |
0,76 |
1,21 |
0,86 |
0,98 |
0,95 |
0,97 |
1,00 |
N |
|
Inne iglaste |
0,34 |
0,67 |
0,84 |
0,72 |
0,64 |
0,57 |
0,56 |
0,62 |
0,66 |
N |
|
Dąb |
1,24 |
1,32 |
1,32 |
1,46 |
1,10 |
1,31 |
1,47 |
1,30 |
1,37 |
N |
|
Buk |
0,84 |
1,26 |
1,30 |
1,22 |
0,80 |
0,92 |
1,04 |
1,01 |
1,20 |
W |
|
Brzoza |
0,99 |
1,29 |
1,29 |
1,63 |
0,81 |
0,94 |
1,13 |
1,15 |
1,24 |
W |
|
Olsza |
1,23 |
1,28 |
1,32 |
1,48 |
1,04 |
1,00 |
1,17 |
1,26 |
1,33 |
W |
|
Inne liściaste |
1,35 |
1,42 |
1,50 |
1,53 |
0,96 |
1,07 |
1,22 |
1,32 |
1,45 |
W |
|
Razem |
0,85 |
0,92 |
0,97 |
1,07 |
0,72 |
0,78 |
0,87 |
0,91 |
0,97 |
W |
W - wzrost, S - stabilizacja, N -
brak trendu, Pr W - prawdopodobnie
wzrost |
Średnia liczby uszkodzeń przypadających na 1
drzewo (gatunki razem) wynosiła 0,97 i była
większa niż w 2015 r. (Tab. 5). U większości
gatunków drzew stwierdzono przeciętnie
powyżej 1 uszkodzenia/drzewo, najwięcej na
domieszkowych gatunkach liściastych i dębach
(odpowiednio: 1,45 i 1,37
uszkodzenia/drzewo). Jedynie u sosny i
domieszkowych gatunków iglastych wartości
tego parametru były mniejsze od jedności
(odpowiednio: 0,74 i 0,66
uszkodzenia/drzewo). Przeprowadzona analiza
trendów zmian nasilenia występowania
uszkodzeń na drzewach w okresie 2012-2016
(test Mann-Kendalla) wykazała brak wyraźnego
trendu w przypadku jodły, domieszkowych
gatunków iglastych oraz dębów, zaś w
przypadku pozostałych gatunków drzew oraz
łącznie dla wszystkich badanych drzew –
wzrost nasilenia częstości występowania
uszkodzeń.
Wraz z wiekiem u sosny, dębów, brzozy, olszy
i innych gatunków liściastych następował
wzrost średniej liczby uszkodzeń
występujących na 1 drzewie. W przypadku
pozostałych gatunków drzew brak tendencji
tego typu (Tab. 5). Zróżnicowanie pomiędzy
krainami przyrodniczo-leśnymi pod względem
średniej liczby uszkodzeń przypadającej na
jedno drzewo było w 2016 r. umiarkowane.
Zawierało się w przedziale od 0,76 w Krainie
Wielkopolsko-Pomorskiej do 1,33 w Krainie
Sudeckiej. Największe różnice pomiędzy
krainami przyrodniczo-leśnymi pod względem
liczby uszkodzeń na jednym drzewie
stwierdzono dla gatunków liściastych.
Wysokim nasileniem występowania uszkodzeń na
drzewach gatunków iglastych cechowały się
Kraina Małopolska i Kraina Karpacka, a na
drzewach gatunków liściastych – krainy:
Sudecka, Śląska i Karpacka. W Sudetach
najwyższą wartość średniej liczby uszkodzeń
występujących na 1 drzewie odnotowano u
brzozy (2,14), wysoką – u olszy (1,93),
natomiast najniższe nasilenie występowania
uszkodzeń – u sosny (0,46
uszkodzenia/drzewo). W Karpatach najwyższą
wartość tego wskaźnika zanotowano u olszy
(2,07 uszkodzenia/drzewo), wysoką –
u domieszkowych gatunków liściastych (1,80).
W Krainie Śląskiej najwyższą wartość tego
wskaźnika zanotowano u domieszkowych
gatunków liściastych (1,96).
W porównaniu do 2015 r. odnotowano wzrost
średniej liczby uszkodzeń przypadających na
1 drzewo w siedmiu krainach, natomiast
spadek – tylko w Krainie
Mazursko-Podlaskiej. Wzrost był stosunkowo
niewielki, w większości krain nie
przekraczał 0,10 uszkodzenia/drzewo, jedynie
w Krainie Karpackiej osiągnął wartość 0,16
(Tab. 7).
Pomiędzy regionalnymi dyrekcjami LP
zróżnicowanie średniej liczby uszkodzeń
przypadającej na jedno drzewo było większe
niż pomiędzy krainami przyrodniczo-leśnymi –
od 0,60 (RDLP w Pile) do 1,70 (RDLP w
Krośnie). Mniejsza niż przeciętna dla całej
Polski liczba uszkodzeń na 1 drzewie (0,97
uszkodzenia/drzewo) wystąpiła w dziewięciu
rdLP (Katowice, Lublin, Olsztyn, Piła,
Poznań, Szczecin, Szczecinek, Toruń i
Zielona Góra), w pozostałych rdLP oraz w
parkach narodowych była wyższa i
przekraczała wartość 1. W czternastu rdLP w
2016 r. w porównaniu do 2015 r. odnotowano
wzrost średniej liczby uszkodzeń
występujących na 1 drzewie, zaś jedynie w
trzech rdLP
– spadek (Tab. 7). Największą średnią liczbą
uszkodzeń na jednym drzewie cechowały się
sosny w RDLP w Białymstoku i RDLP w Łodzi
(odpowiednio 1,01 i 1,00
uszkodzenia/drzewo), świerki w RDLP w
Krośnie (1,87 uszkodzenia/drzewo) oraz jodły
w RDLP w Krośnie i parkach narodowych
(odpowiednio 1,71 i 1,44
uszkodzenia/drzewo). W przypadku dębu we
wszystkich rdLP średnia liczba uszkodzeń na
1 drzewie była wysoka, w szesnastu rdLP i w
parkach narodowych przekraczała wartość 1, a
w RDLP w Krośnie nawet wartość 2. Wśród
buków najwięcej uszkodzeń występujących na 1
drzewie zanotowano w RDLP w Krośnie (2,35)
oraz w parkach narodowych (1,79
uszkodzenia/drzewo). W przypadku brzozy
najwięcej uszkodzeń na 1 drzewie
zarejestrowano również w RDLP w Krośnie
(2,10). W przypadku olszy: w trzech
regionalnych dyrekcjach LP (Krosno, Gdańsk i
Radom) odnotowano wartości wskaźnika
przekraczające 2,00,
a w kolejnych trzech regionalnych dyrekcjach
LP (Kraków, Łódź i Toruń) – zawierające się
w przedziale od 1,51 do 2,00
uszkodzenia/drzewo (Tab. 7).
|
Tabela
6.
Najczęściej występujące lokalizacje,
symptomy i czynniki sprawcze
uszkodzeń występujących na drzewach
badanych gatunków – 2016 r.
|
Gatunki
|
Liczba uszkodzeń |
Najczęściej występująca
lokalizacja |
Najczęściej występujące
symptomy |
Najczęściej występujący
czynnik sprawczy |
|
miejsce |
liczba |
udział |
nazwa |
liczba |
udział |
nazwa |
liczba |
udział 2016 |
udział 2015 |
|
Sosna |
16642 |
Pień pomiędzy szyją
korzenia,
a koroną |
5660 |
34,0% |
Deformacje |
5329 |
32,0% |
Konkurencja
i inne czynniki |
6485 |
39,0% |
39,1% |
|
Świerk |
1952 |
865 |
44,3% |
Ubytek igieł/liści |
491 |
25,2% |
Badane niezidentyfikowane |
626 |
32,1% |
32,7% |
|
Jodła |
1019 |
350 |
34,3% |
Deformacje |
278 |
27,3% |
334 |
32,8% |
30,2% |
|
Inne iglaste |
330 |
128 |
38,8% |
55 |
16,7% |
136 |
41,2% |
41,8% |
|
Dąb |
4329 |
Liście |
2605 |
60,2% |
Ubytek igieł/liści |
2226 |
51,4% |
Owady |
1961 |
45,3% |
44,3% |
|
Buk |
1984 |
884 |
44,6% |
751 |
37,9% |
783 |
39,5% |
32,2% |
|
Brzoza |
5300 |
3041 |
57,4% |
2692 |
50,8% |
2295 |
43,3% |
43,4% |
|
Olsza |
3452 |
2304 |
66,7% |
2310 |
66,9% |
2068 |
59,9% |
56,9% |
|
Inne liściaste |
3842 |
2048 |
53,3% |
1644 |
42,8% |
1493 |
38,9% |
37,9% |
|
Łącznie |
38850 |
Pień pomiędzy szyją
korzenia,
a koroną |
11020 |
28,4% |
Ubytek igieł/liści |
13824 |
35,6% |
Badane nie-zidentyfikowane |
12100 |
31,1% |
32,0% |
|
Na charakter występujących zagrożeń wskazuje
zestawienie najczęściej stwierdzanych
symptomów i lokalizacji uszkodzeń
zarejestrowanych dla danego gatunku drzewa
oraz związanych z uszkodzeniami czynników
sprawczych (Tab. 6).
Układ najczęściej występujących lokalizacji,
symptomów i czynników sprawczych uszkodzeń w
roku 2016 był podobny jak w latach
poprzednich.
Organem, którego najczęściej dotyczyły
uszkodzenia na drzewach iglastych, był pień
pomiędzy szyją korzeniową i koroną, a na
drzewach liściastych – liście.
|
Tabela
7.
Liczba uszkodzeń przypadająca na
jedno drzewo danego gatunku w
krainach przyrodniczo-leśnych
i regionalnych dyrekcjach LP – 2016
rok
|
Kraina przyrodniczo-leśna
RDLP
|
Średnio
KP-L RDLP |
Gatunki iglaste |
Gatunki liściaste |
|
2014 |
2015 |
2016 |
Sosna |
Świerk |
Jodła |
Inne iglaste |
Dąb |
Buk |
Brzoza |
Olsza |
Inne liściaste |
|
Bałtycka |
0,861 |
0,804 |
0,891 |
0,647 |
0,992 |
0,000 |
0,685 |
1,354 |
0,705 |
1,179 |
1,394 |
1,145 |
|
Mazursko-Podlaska |
0,722 |
0,962 |
0,948 |
0,779 |
1,044 |
0,000 |
0,000 |
1,529 |
0,800 |
1,106 |
1,112 |
1,097 |
|
Wielkopolsko-Pomorska |
0,688 |
0,671 |
0,754 |
0,658 |
0,941 |
0,000 |
0,576 |
1,214 |
0,524 |
1,057 |
1,236 |
0,961 |
|
Mazowiecko-Podlaska |
0,895 |
0,967 |
0,992 |
0,889 |
1,107 |
0,000 |
1,222 |
1,188 |
0,000 |
1,019 |
1,274 |
1,340 |
|
Śląska |
0,957 |
0,912 |
1,009 |
0,499 |
0,956 |
0,000 |
0,390 |
1,567 |
1,516 |
1,610 |
1,295 |
1,962 |
|
Małopolska |
1,008 |
1,020 |
1,074 |
0,889 |
1,252 |
1,090 |
1,283 |
1,353 |
0,765 |
1,566 |
1,705 |
1,337 |
|
Sudecka |
1,220 |
1,193 |
1,226 |
0,462 |
0,987 |
0,615 |
0,619 |
1,670 |
1,283 |
2,140 |
1,933 |
1,553 |
|
Karpacka |
1,140 |
1,170 |
1,331 |
0,684 |
1,082 |
0,990 |
0,663 |
1,551 |
1,743 |
1,616 |
2,073 |
1,802 |
|
Białystok |
0,933 |
1,122 |
1,140 |
1,005 |
1,117 |
0,000 |
1,000 |
1,662 |
0,000 |
1,271 |
1,327 |
1,354 |
|
Katowice |
0,977 |
0,941 |
0,958 |
0,649 |
1,062 |
0,512 |
0,509 |
1,421 |
0,980 |
1,609 |
1,480 |
1,453 |
|
Kraków |
0,832 |
0,895 |
1,047 |
0,714 |
0,830 |
0,537 |
0,971 |
1,640 |
1,106 |
1,523 |
1,921 |
1,447 |
|
Krosno |
1,518 |
1,479 |
1,699 |
0,815 |
1,867 |
1,710 |
0,761 |
2,667 |
2,345 |
2,098 |
2,225 |
2,275 |
|
Lublin |
0,829 |
0,771 |
0,812 |
0,777 |
1,103 |
0,919 |
1,667 |
0,998 |
0,556 |
0,611 |
0,890 |
0,874 |
|
Łódź |
1,111 |
1,127 |
1,157 |
1,003 |
1,538 |
1,2250 |
0,667 |
1,869 |
1,333 |
1,778 |
1,893 |
1,574 |
|
Olsztyn |
0,686 |
0,895 |
0,872 |
0,631 |
0,951 |
0,000 |
0,091 |
1,461 |
1,033 |
1,071 |
1,123 |
1,190 |
|
Piła |
0,497 |
0,492 |
0,596 |
0,513 |
0,667 |
0,000 |
0,067 |
1,091 |
0,000 |
1,152 |
1,394 |
0,609 |
|
Poznań |
0,705 |
0,624 |
0,840 |
0,715 |
0,500 |
0,000 |
1,000 |
1,000 |
0,000 |
1,274 |
1,060 |
1,101 |
|
Szczecin |
0,722 |
0,736 |
0,740 |
0,566 |
0,962 |
0,000 |
0,515 |
1,229 |
0,610 |
1,134 |
1,340 |
0,931 |
|
Szczecinek |
0,618 |
0,622 |
0,655 |
0,463 |
0,858 |
0,000 |
0,735 |
1,120 |
0,476 |
1,070 |
1,263 |
0,887 |
|
Toruń |
0,660 |
0,662 |
0,724 |
0,638 |
1,000 |
0,000 |
0,385 |
1,081 |
0,700 |
0,713 |
1,557 |
1,242 |
|
Wrocław |
1,054 |
1,026 |
1,142 |
0,563 |
1,007 |
0,615 |
0,280 |
1,719 |
1,172 |
1,656 |
1,286 |
1,701 |
|
Zielona Góra |
0,910 |
0,880 |
0,859 |
0,758 |
0,889 |
0,000 |
0,000 |
1,333 |
0,214 |
1,356 |
1,327 |
0,908 |
|
Gdańsk |
1,083 |
0,908 |
1,054 |
0,895 |
1,465 |
0,000 |
0,821 |
1,547 |
1,032 |
1,263 |
2,222 |
1,586 |
|
Radom |
0,930 |
0,998 |
1,080 |
0,870 |
1,525 |
1,158 |
4,750 |
1,331 |
0,733 |
1,461 |
2,132 |
1,600 |
|
Warszawa |
0,974 |
1,042 |
1,015 |
0,897 |
0,000 |
0,000 |
2,634 |
1,214 |
0,000 |
1,116 |
1,275 |
1,141 |
|
Parki Narodowe |
1,114 |
1,189 |
1,211 |
0,989 |
0,895 |
1,444 |
0,944 |
1,250 |
1,792 |
1,143 |
0,885 |
2,185 |
|
‘Ubytek igieł/liści’ był najczęściej
identyfikowanym symptomem uszkodzeń
w przypadku wszystkich gatunków razem (35,6%
wszystkich stwierdzonych uszkodzeń) oraz
gatunków liściastych (od 37,9% uszkodzeń u
buka do 66,9% uszkodzeń u olszy). W
przypadku sosny, jodły i domieszkowych
gatunków iglastych dominowały deformacje
(odpowiednio: 32,0%, 27,3% i 16,7%
uszkodzeń).
Nastąpiła poprawa identyfikowania przyczyn
występowania uszkodzeń drzew. W 2016 roku
odsetek drzew, dla których pomimo wykonanej
oceny nie udało się określić czynnika
sprawczego, wynosił 31,1% i był o 0,9%
mniejszy niż w roku 2015 (w przypadku
świerka, jodły oraz domieszkowych gatunków
iglastych odpowiednio: 32,1%, 32,8% i 41,2%
uszkodzeń). U sosny najczęściej (39,0%
uszkodzeń) wskazywano na ‘konkurencję i inne
czynniki’, jako przyczynę uszkodzeń. W
przypadku gatunków liściastych najczęściej
wskazywanym czynnikiem sprawczym były
‘owady’ (od 38,9% uszkodzeń u domieszkowych
gatunków liściastych do 59,9% uszkodzeń u
olszy) – Tab. 6. Największym udziałem
charakteryzowały się foliofagi (78,0%),
które dominowały wśród sprawców uszkodzeń
wywołanych przez owady u wszystkich gatunków
liściastych. W przypadku sosny i świerka
przeważały kambiofagi (tzw. szkodniki
wtórne, uszkadzające pień, gałęzie i pędy),
zaś
w przypadku jodły – owady ssące.
W 2016 roku odnotowano ponad 66,7% drzew z
uszkodzeniami, które najliczniej wystąpiły
na domieszkowych gatunkach liściastych,
licznie na dębach i olszach, najmniej
licznie – na domieszkowych gatunkach
iglastych.
Najczęściej uszkadzanymi organami drzew
iglastych był pień od szyi korzeniowej do
podstawy korony, zaś gatunków liściastych –
liście.
Najczęściej występujące symptomy uszkodzeń
to ‘ubytek liści/igieł’ (35,6% wszystkich
uszkodzeń, od 19,4% u domieszkowych gatunków
iglastych do 66,9% u olszy). Jedynie
w przypadku sosny i jodły najczęściej
występowały ‘deformacje’ (odpowiednio: 32,0%
i 27,3%).
Wśród zidentyfikowanych czynników sprawczych
dominowały ‘konkurencja i inne czynniki’
(25,7%) oraz owady (24,7%), a zwłaszcza
foliofagi, uszkadzające w największym
stopniu gatunki liściaste.
|
